29 Ocak 2013 Salı

VALİDE KETHÜDASI YUSUF AĞA'NIN İDAM YAFTASI




 Sinan ÇULUK


Valide Kethüdası olarak bilinen Yusuf Ağa Giritlidir.  Fakir bir adam olan babası oğlunu Girit Ağası Süleyman Ağa'ya “ahret oğlu” diye kapılandırarak Dersaadet'e göndermiştir. Süleyman Ağa yeniçeri ağası olunca  mühürdarı, sadaret kaymakamlığında hazinedarı, sonra da kethüda olmuştur. İsmail kasapbaşısı ve Gelibolu Baruthanesi Nâzırlığı görevlerinden sonra Üçüncü Selim’in annesi Mihrişah Valide Sultan'a kethüda oldu. Kardeşi Ömer Ağa’yı da Üçüncü Selim’in kız kardeşi Esma Sultan'a kethüda tayin ettirdi. 1221 (1806) de Valide Sultan'ın vefatından sonra Hacca gitmiştir. Üçüncü Selim’in tahttan indirilmesiyle Nizam-ı Cedid ortadan kaldırıldığında Bursa’ya sürüldü. 7 Rebiülevvel 1222 (25 Mayıs 1807) orada idam edildi. 

Topkapı’da aile mezarlığında yatmaktadır. Sicill-i Osmani yazarı Mehmed Süreyya Bey, zengindi, servet sahibiydi, köşk vs. yaptırdıysa da hayratı yoktur demesine rağmen, Konya’da Yusuf Ağa Kütüphanesi adıyla bilinen kütüphanenin kurucusudur. Bu kütüphanede mahfuz nadide yazmalar, bilhassa mücevherli cilt kapakları 20 sene kadar evvel büyük bir hırsızlığa kurban gitmiştir. 

Zamanında, siyasi gücü ile doğru orantılı olarak zenginliğini zulmü ile elde ettiğine dair halk arasındaki rivayetler yaygındı. Nizam-ı Cedid’in de en önde gelen taraftar ve aktivistlerindendi. Haliyle  ihtilalcilerin hedefindeki ilk isim olmasına rağmen o günlerde Hac’dan dönüş yolunda olduğundan kellesi istenenlerin listesinde adı yoktur. Sonradan da sürgüne gönderildiği Bursa’da idam edilmekten kurtulamamıştır.
Hakkında bir efsane gibi anlatılan “bir adamın ömründen yedi seneyi satın aldığına dair yaptığı sözleşmeyi” yıllar önce arşivde kaba tasnif esnasında okudum. Bu bir gerçek belge olarak bizzat tarafımdan görülmüştür. O zamanların çalışma şartları çerçevesinde bir not dahi alamadığıma hala yanarım. Ancak tasnif tamamen bitirildiği takdirde bulunma ihtimali vardır.

 İstanbul’da ibret taşında sergilenen kesik başı önüne konan idam yaftasının suretidir.

Belge Metni:

Valide Kethüdası sabık Yusuf Ağa Devlet-i Aliyye’de nüfûz iktisâb ve mâ’il-i tama‘ ve irtikâb olarak teferrüd ve Memâlik-i Şâhâne’de kâ’in aceze-i ibâda mezâlim-i nâ-ma‘dûd eylediğinden gayri Nizâm-ı Cedîd’i ihdâs ve harâb-ı memâlik ve perişânî-i fukarâya bâdî nice nice bid‘a ihtirâ‘ eylediğinden bu keyfiyet gazab-ı Şâhâne’yi mûcib olmakdan nâşî hakkında fermân-ı kazâ cereyân-ı sudûrıyla katl u i‘dâm ve nihâde-i cây-i ibret-i âm olunan merkûm Yusuf Ağa’nın ser-i maktû‘udur.

BOĞAZİÇİ YALILARI

Sinan ÇULUK

Boğaziçi dünyanın bir incisi. Boğazda basit, ufak tefek ve ulaşımı meşakkatli balıkçı köylerinden hariç yerleşim bulunmuyordu. Osmanlı zevki ve nefaseti elele verdi dünyanın en önemli suyolu üzerine birer mücevher niteliğindeki yalıları yerleştirdi. Günümüze kalan son yalıların değeri artık herkes tarafından anlaşıldı, koruma meselesi kalmadı, hatta eskiye nazaran daha da bir güzelleştiler. Bunlardan bazılarına dair bir paylaşım sunuyorum. Fotoğraflar 2006 senesine aittir ve tarafımdan çekilmişlerdir. Bilgiler, Murat Belge- Boğaziçinde Yalılar İnsanlar; Orhan Erdenen-Boğaziçi Sahilhaneleri eserlerinden derlenmiştir. Bu hususların gözönüne alınmasını rica ederim. Bilahare eğer talep olursa, yeni yalı fotoğraf ve bilgileri ilave edilecektir.
 
KIBRISLI YALISI
Kandilli’dedir. XVIII. yy. son çeyreğinde inşa edilmiştir. 12000 m² arsa, 1885 m² taban oturumludur. En büyük odası 144m²’dir.  64 metrelik cephesiyle Boğaziçi’nin en geniş cepheli yalısıdır. Birinci Abdülhamid devri sadrazamlarından İzzet Mehmed Paşa tarafından yaptırılmıştır. Sonraki sahiplerinden 1871 yılında vefat eden  Sadrazam Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa’nın ismiyle anılır.

KOMODOR REMZİ BEY  / ERDAL İNÖNÜ YALISI
Anadoluhisarı’ndadır.  1917 senesinde inşa edilmiştir. Remzi Bey’den yalıyı satın alan Mümtaz Paşa’nın kızı Güzin Hanım da 1972’de Erdal İnönü’ye sattı. Yıllarca harap ve bakımsız kalan yalı Erdal İnönü’nün başbakan yardımcılığı yaptığı sırada yıktırılarak yeniden inşa edildi. Anadoluhisarı sakinlerinin epeyce protestosuna da maruz kaldı.

BAHRİYELİ SEDAT BEY YALISI
Anadoluhisarı’ndadır.  1904 senesinde inşa edilmiştir. 1271 m² arsa içinde 220 m² taban oturumlu yalıdır.  Bahriyeli Sedat Bey Yalısı olarak bilinir.

7 - 8 HASAN PAŞA YALISI / ASAF PAŞA YALISI
Kanlıca’dadır. XIX. Yy. son çeyreğine tarihleniyor. 1200 m² bahçe içinde 300 m² kullanım alanlıdır. Çırağan Vakası’nda Ali Suavi’nin kafasına indirdiği odunla ihtilali sona erdiren Beşiktaş Muhafızı 7-8 Hasan Paşa’nın yalısıdır. Sonraki sahiplerinden olması gereken Asaf Paşa ismiyle de bilinmektedir.

EDHEM PAŞA / OSMAN HAMDİ BEY YALISI
Çubuklu’dadır.  XIX. Yy. İkinci yarısına tarihleniyor. 405 m²’lik bu yalı Sultan İkinci Abdülhamid’in sadrazamlarından Edhem Paşa’ya aittir. Ölümünden sonra çocukları olan ünlü müzeciler Osman Hamdi ve Halil Edhem beylere intikal etmiştir.

HEKİMBAŞI SALİH EFENDİ YALISI
Anadoluhisarı’ndadır.  XIX. Yy. ilk çeyreğine tarihleniyor. 1330 m² bahçe içinde 375 m² taban oturumlu yalıdır. Mekteb-i Tıbbiye’nin ilk mezunlarından ve tıp terimlerine Türkçe karşılıklar türeten saygın bir alim ve hekim olan Hekimbaşı Salih Efendi tarafından yaptırılmıştır.