Sultan
İkinci Abdülhamid döneminde sadece basın organları değil, ders kitaplarının da
sansüre maruz kaldığına dair ibretlik bir belgeye ulaştım. Aydın Valisi Hasan
Fehmi Paşa Tanzimat döneminde yetişmiş, bakanlık, valilik, hususi elçilik
yapmış, Mekteb-i Hukuk’ta hoca, Fransızca’dan çevirileri olan, kitaplar telif eden
başarılı, yüz akımız devlet adamlarındandır. Ayten Can Tunalı’nın kaleme aldığı
makaledeki muhtasar biyografisine aşağıdaki künyeden ulaşabilirsiniz. 1883’te
yazdığı “Telhis-i Hukuk-ı Düvel” adlı kitabı Hukuk Fakültesi’nde “Devletler
Hukuku” ders kitabı olarak okutulur. İlk baskısından bir adedini Sultan II.
Abdülhamid’e takdim eder. Padişah çok beğendiği kitaptan bir tane daha ister ve
paşayı ödüllendirir. Aradan on koca yıl geçer, kitap ders kitabı olarak Hukuk
Fakültesi’nde okutulurken imzasız bir jurnalle Hasan Fehmi Paşa gibi bir
vezirin yazdığı ders kitabında muzır ifadeler yer aldığı ihbar edilir. Muzır
olduğu iddia edilen ifade anlamsız upuzun bir cümleden ibaret olup aynen
şöyledir:
“İhtilâlat-ı
dâhiliyenin müddet-i medide imtidâd ve iştidâdı ve ticaret-i mahalliyenin bu
yüzden halel-pezir olması düvel-i ecnebiyenin müdahelatını ve bilahire tasdik-i
istiklallerine kadar gidebilmelerini istilzam edeceği”
yani “Bir
ülkedeki iç karışıklığın uzun müddete yayılması ve şiddetlenmesi yüzünden yerel
ticaret bozulursa ecnebi devletlerin müdahalesi ve ardından bağımsızlığın
onaylanmasına kadar gidebileceği ” gibi kimin bağımsızlığının onaylanacağı
belirsiz, öznesiz bir cümleden ibarettir. Kitap bugün elimizde, incelediğimizde
bu cümleyi göremiyoruz. Tamamen farklı bir mantıkla şu paragraf yazılmıştır:
“Bir devlet ile eyaleti beyninde zuhur eden bir
mücadele devam ettikçe düvel-i sairenin tamamıyla bitaraf kalmaları lazım
gelir. Şu kadar ki muharebe ziyade imtidad eder ve hususiyle ticaret-i
bahriyeyi sektedar eyler veyahut o devlet bi’l-cümle iktidarını sarf etmekle
beraber eyaletini itaata getirmekden aciz kalır ise o halde düvel-i saire
hükümet-i cedidenin istiklalini tasdik ve anınla muahede akt ve tanzim ve
kendisini muhafaza dahi edebilir”
Bu tarihlerde Ermeniler
belli bölgelerde isyan halindedir. Berlin Kongresi kararlarından olan “Vilayât-ı
Sitte” yönetiminin kurulması dayatmaları had safhaya varmıştır. Sultan
Abdülhamid bu dayatma ve baskıları savuşturmaya çalışırken anlaşılan Hasan
Fehmi Paşa’nın bir muhalifi onu gözden düşürmek için tam zamanı olduğu
düşüncesiyle Abdülhamid’in evhamını harekete geçirmek için bu ibareyi ortaya
çıkarır ve jurnaller. İstediğini de elde eder ve adı geçen ibarelerin doğruluğu
sorgulanmadan kitabın toplatılmasına karar verilir. Üstelik Hasan Fehmi Paşa’ya
da bir kınama yazısı gönderilir.
İşte bizzat Abdülhamid’in
emriyle yazılan toplatma ve kınama emrini içeren belgenin çevriyazısı.
YILDIZ SARAY-I HÜMAYUNUBAŞKİTABET DAİRESİ2996 Aydın Valisi Hasan Fehmi Paşa hazretlerinin «Telhis-i Hukuk-ı Düvel» nam eserinin ‘hâkimiyet ve istiklâl-i düvel’ bahsinde “İhtilâlat-ı dâhiliyenin müddet-i medide imtidâd ve iştidâdı ve ticaret-i mahalliyenin bu yüzden halel-pezir olması düvel-i ecnebiyenin müdahelatını ve bilahire tasdik-i istiklallerine kadar gidebilmelerini istilzam edeceği” mestur olup vüzera-yı saltanat-ı seniyyeden bir zat tarafından telif olunarak mekatibde tedris edilmekte olan bir kitapta öyle münasebetsiz bir fıkra münderiç olmasının derece-i mehaziri müstağni-i izah olduğundan gerek işbu kitabın gerek mekatibde tedris olunan âsâr meyanında onun gibi fıkarât ve mütalaât-ı muzırrayı havi daha başka kitap ve risaleler mevcut olduğu halde onların hiçbir mektepte tedris ettirilmemesi ve bu emrin hilafında hareket edeceklerin devlet ve memleket namına şedîden mesul tutulması mukteza-yı irade-i kat’iyye-i cenab-ı hilafet-penâhîden olduğu gibi işbu eserinden dolayı paşa-yı müşarünileyhe beyan-ı teessüfle kendisinin takbih edilmesi dahi cümle-i emr u ferman-ı şahaneden bulunmağın ol babda emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
11 Rebiülahir sene 1312 – 29 Eylül 1310 – [11 Kasım 1894]
Serkatib-i Hazret-i ŞehriyârîSüreyya
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/1573/17060.pdf
Ayten Can Tunalı,”Hasan
Fehmi Paşa” ,A.Ü. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, XXVIII, 46,71-87, 2009.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder