Genç tarihçi arkadaşlar için bir olaydan hareketle kaynak tenkidine bir örnek vermek istiyorum. İstanbul’un Vezneciler semtinde kiliseden bozma Kalenderhane Camii vardır. Bu caminin minaresi yıldırım düşmesiyle yıkılmıştır.
Sahalarında zirve olan dört ismin, Ekrem Hakkı Ayverdi, Semavi Eyice, Doğan Kuban ve Nejat Göğünç’ün Kalenderhane Camii’ne dair yazdıkları yazılarda bu olay farklı şekillerde anlatılır. E.H.Ayverdi 1953 tarihli “Fatih Devri Mimarisi” adlı eserinde “bir hususiyeti olmayan minaresi 1928’de saika isabetiyle uçmuşdur” derken müştemilatındaki medrese ve mektebin 1930’da yıktırıldığını yazıyor. Aynı yazar 1973 tarihli “Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri” adlı eserinde “minarenin 1929 senesinde yıldırım isabetiyle yıkıldığını gözlerimizle gördü idik” diyor. N. Göğünç, İÜ. Tarih Dergisi’nin 34. Sayısındaki makalesinde minarenin yıkılması hususunda Ekrem Hakkı Ayverdi’yi kaynak gösterirken iki ayrı eserinde iki farklı tarih kullanmasındaki çelişkiyi de belirtiyor ama esas tarihi es geçiyor. S. Eyice DİA’daki maddede Göğünç’ün makalesini de kaynak göstermesine rağmen yıldırım düşmesinden hiç bahsetmeyerek “minarenin 1930’da yıktırıldığını” yazıyor. Tarih Vakfı İstanbul Ansiklopedisi’ndeki “Kalenderhane” maddesinin yazarı Doğan Kuban da “1930 yılında bir fırtınada minaresinin yıkıldığını” söyleyip geçiyor.
Sahalarında zirve olan bu dört ismin daha dünkü bir olayı böylesine farklı şekil ve tarihlerle anlatması dikkatimizi çekmek zorundadır. Kişilerin gözleriyle gördükleri bir olay da olsa tarihlerini yanlış hatırlamaları olasıdır. Bazıları da S. Eyice’de olduğu gibi ideolojik tarafgirlikle yanıltıcı bilgi verebilirler.
Yakın tarihe ait benzer vakaları bir de gazete ve mecmualardan taramakta fayda vardır. Kalenderhane Camii’nin minaresine yıldırım düşmesinin gazeteler için bir haber değeri mutlaka olacaktır. Zaten öyle de olmuştur ve benim tespit ettiğim Son Posta gazetesi bu haberi ayrıntılı bir şekilde vermiştir. Doğru tarih de bu gazetenin haber verdiği tarihtir. 7 Haziran 1931 tarihli gazetenin “Dün İstanbul’a Bir Yıldırım Düştü” manşetiyle verdiği habere göre Kalenderhane Camii’nin minaresi 6 Haziran 1931 günü yıldırım düşmesi sonucu yıkılmıştır. İstanbul’un en eski eserlerinden birinin yakın tarihte başına gelen önemli bir olayın en doğru tarihini yukarıda saydığım dört kaynaktan öğrenemiyoruz ama gazete haberi bize doğru bilgiyi sağlayabiliyor.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder