27 Eylül 2015 Pazar

OLİVİER-BRUGUİERE

Guillaume Antoine Olivier
 Guillaume Antoine Olivier (1756-1814) ile Jean Guillaume Bruguière (1750–1798) isimli iki Fransız bilim adamı Fransa İhtilal hükümeti tarafından Osmanlı Devleti topraklarında botanik, tıp, madencilik, folklor ve coğrafya konularında araştırma yapmak üzere görevlendirilirler. İran da görev sahalarına eklenmiştir. Ülkelerinin sahalarında önde gelen iki bilim adamı birçok bilimsel kuruluşun da üyesidirler. İçlerindeki araştırmacı ruh dolayısıyla, ülkelerinde edindikleri saygınlık ve makamları hiç düşünmeden terk edip, bilinmezlerle dolu, tehlikenin cirit attığı Osmanlı-İran topraklarına doğru yola çıkarlar. 1792'de geldikleri İstanbul’dan başlayarak 1798’e kadar değişik güzergâhlarda defalarca seyahat ederler. Bruguière dönüş yolunda 1798’de vefat eder. Guillaume Antoine Olivier zor şartlar altında yürüttükleri bilimsel çalışmaları ülkesine döndükten sonra Voyage dans l'Empire Othoman, l'Egypte et la Perse ismiyle dört cilt halinde 1801, 1804, 1807’de yayınlar. Altı ciltlik baskısı da vardır. Avrupa bilim çevrelerinde olağanüstü ilgi uyandıran bu eser1802-1806’da Almancaya, 1811-1813’te Felemenkçeye çevrilir. Sadece I. Cildi 1801’de İngilizce’ye çevrilmiştir.
Jean Guillaume Bruguière
İstanbul’a geldikleri tarihte tahtta Sultan Üçüncü Selim vardır. Fransız İhtilali ile aynı sene tahta geçen bu ilerlemeci padişahın saltanatının ilk yıllarında Osmanlı-Fransız dostluğu üst düzeydedir. Resmi görevli olan seyyahlara Osmanlı Devleti üst seviyeden kolaylık sağlar. Seyahatin bitmesine yakın geldikleri İstanbul’da devlet kademelerinde çeşitli kabulleri ve ödüllendirilmeleri söz konusu olmuştur. Hatta o tarihteki Fransa Dışişleri Bakanı’na yazılmak üzere 23 Mart 1798’de hazırlanan bir müsveddeden anladığımıza göre ülkemizde yaptıkları yararlı bilimsel çalışmaları ile hal ve tavırlarından ötürü kendi ülkelerinde de ödüllendirilmeleri istenilmiştir.

Ülkemize gelen yabancı seyyah ve bilim adamlarına bu kadar kolaylık gösteren ve anlayışla karşılayan Osmanlı Devleti maalesef o sıralarda aynı çalışmaları yapmak üzere kendi tebaasını yönlendirmediği gibi ecnebilerin ülkemizle ilgili ortaya koyduğu eserlerin çoğuna kayıtsız kalıyordu.

(Yukarıda zikredilen eser hakkında Türkçe kaynaklarda en derli toplu bilgi için bkz. Asuman BAYTOP, Türkiye’de Botanik Tarihi Araştırmaları, Tübitak Yayını, Ankara, 2004. s. 91-117.)









Belge Metni:

Françe Umûr-ı Ecnebiyye Rü’yetine Me’mûr Vekîle

Bundan akdem Asya canibine ta’yîn kılınmış olan Oliviyer [Guillaume Antoine Olivier] ve Bruyer [Jean Guillaume Bruguière] nâm iki nefer Françelu seyyâh cânib-i mezkûre azîmet ve seyâhat ile bu def’a Dersaadet’e avdet ve bu tarafta dahi ol canibe ric’at edip merkûman edîb ve kârgüzâr ve müstaid ve dirâyetkâr oldukları âşikâr olduğundan başka Memâlik-i Mahrûse-i Saltanat-ı Seniyye’de geşt ü güzâr eyledikleri mahallerde edîbâne hareket ve ol halde ibrâz-ı âsâr-ı kiyâset ve izhâr-ı etvâr-ı pesendîdeye dikkat ettikleri bazı vülât-ı izâm hazerâtı taraflarından Dersaadet’e iş’âr ve işâret olunmuş olmaktan naşi merkûmânın Memâlik-i Devlet-i Aliyye’de kendü halleriyle geşt ü güzâr ve bu gûne îfâ-yı levâzım-ı dirâyetmendân ve hüsn-i harekete ibtidârları temâm-ı muvafık-ı muktezâ-yı musâfât ve mutâbık-ı lâzime-i muvâlât olarak ra’iyyet-i mahzûziyyet-i tâmme olan hâlâttan idüğü ve zâtlarında merkûmân şâyeste-i i’tibâr olduğu ecilden ol tarafa vürûdlarında haklarında muâmelât-ı hasene icrasıyla kârîn-i ikrâm kılınmaları mûcib-i memnûniyyet olacağı vâreste-i kayd-ı ilzâm olmağla işbu rakîme-i vilâ irsâl ve isrâsına bâdî olmuştur. Lede’l-vusûl keyfiyet ma’lûm-ı dirâyet-mersûmunuz oldukta merkûmânın karîn-i ikrâm ve itibâr olmalarına himmet olunmak me’mûldür.
Bir münâsib elkâb Dîvân-ı Hümâyûn Tercümânından suâl ile derc ve bu vechile tebyizine himmet buyurula.

[BOA. HAT, 142/5913], 1212.L.5, [23.3.1798]

Hiç yorum yok: