29 Kasım 2014 Cumartesi

BİRİNCİ UMUMİ MÜFETTİŞLİĞİN DERSİM RAPORUNDAN “AŞİRETLERİN GENEL DURUMU”

SİNAN ÇULUK

Dersim Harekatları öncesinde idari, sosyal, siyasi ve iktisadi tedbirlerle bu havalinin asayişsizlik ortamına son verilmesi amaçlanmıştı. Devlet aslında bu bölgedeki ağalık ve şeyhlik düzenini ortadan kaldırmayı düşünüyordu. Bu maksatla 1926 senesinde hazırlanan raporların birinden derlediğim Dersim havzasındaki aşiretlere dair genel bilgileri sunuyorum.

ŞADİLİ AŞİRETİ: Reisleri Kemisor karyeli Mehmet Efendi. İsyan ve muhalefetleri yoktur. Kureyşan aşiretiyle kavga halindedirler. Diğer aşiretlerle hoş geçinirler. 100 erkek, 150 kadın, 100 sığır, 400 koyun, 100 keçi, 20 merkep, 60 silah, 2000 cephaneleri vardır.

HORMEK AŞİRETİ: Reisleri Civrekli Süleyman Ağa’dır. Göçebe olmayıp meskûndurlar. Nazimiye’nin Artilli aşiretiyle kavgalılardır. Diğer aşiretlerle dost geçinirler. Mevkileri yayladır, bazı seneler Kiğı’nın Sepet Dağı’na çıkarlar. Öteden beri hükümete itaat ederler, isyanlara iştirakleri yoktur. 200 erkek, 300 kadın, 7 at, 3000 sığır, 400 koyun, 500 keçi, 10 katır, 20 merkep, 200 silah ve 10000 cephaneleri vardır.

KARSAN AŞİRETİ: Reisleri Musa Ağa’dır. Civarlarındaki aşiretlerle dost halinde değillerdir. Birbirlerinden nefret ederler. Diğer aşiretlerle dost geçinirler. Tamamen meskûnlardır. Yaz mevsiminde kendi muhitlerinde yaylaklarını yaparlar. Hükümete itaatkardırlar, isyanları ve bu hareketlere iştirakleri yoktr. 400 erkek, 500 kadın, 60 at, 500 sığır, 100 koyun, 1000 keçi, 4 katır, 30 merkep, 3000 silah, 3000 cephaneleri vardır.

ŞEYH MEHMEDAN AŞİRETİ Reisleri Harikli Kigo Ağa’dır. Tamamen meskûnlardır. Civar, uzak hiçbir aşiretle kavga veya düşmanlıkları yoktur. Hükümete isyan veya muhalefetlere iştirak etmemişlerdir. Yaylakları yoktur. 200 erkek, 300 kadın, 3 at, 200 sığır, 100 koyun, 300 keçi, 20 merkep, 100 silah, 15000 cephaneleri vardır.

HAYDERANLI AŞİRETİ Hüseynan namıyla iki kabileye ayrılmıştır. Nazımiye’nin Artili, Ovacık’ın Şeyh Hasan aşiretleriyle düşmanlık halindedirler. Bu aşiretin adı Abaga’dan Adilcevaz’a kadar yayılmıştır. Güney ve Güneybatıya doğru Kör Hüseyin Paşa’nın nüfuzu nereye kadar gitmişse o yere kadar herkesi Hayderan yapmış, birçok ufak tefek kabileleri nüfuzu altına almıştır. Şeyh Hasan aşiretinden maada diğer aşiretlerle halen dostturlar. Aşiret tamamıyla meskûndur. Kışlak ve yaylakları hudutları dahilinde bulunan Haydaran dağlarıdır. İtaatlerine itimat edilmez. 400 erkek, 600 kadın, 7 at, 500 sığır, 200 koyun, 200 keçi, 10 katır, 50 merkep, 250 silah, 15-20 bin cephaneleri vardır.

ARTİLİ AŞİRETİ Mahmudan, Abbasan, Ferhadan namlarıyla üç kabileye ayrılmışlardır. Reis-i umumi Kirişli Yusuf Ağa’dır. Karsanlı ve Mazgirdin Alanlı aşiretleriyle dostturlar. Tamamıyla meskûn olup yaylak yerleri civarlarındaki Pertek ve Guher dağlarıdır. Birinci Dünya Savaşı yıllarında genellikle isyan etmişler, kaza merkezini ve hükümet binalarını tamamen yağma ve tahrip etmişlerdir. 1500 erkek, 2000 kadın, 10 at, 1000 sığır, 150 koyun, 2000 keçi, 5 katır, 60 merkep, 1000 tüfek vardır.

KUREYŞAN AŞİRETİ: Hüsniyan, Gülnan, Elyan, Muavlyan, Kalyan namlarıyla beş kısımdır. Reis-i umumi Ballıca köyünden Derviş İbrahim Ağa’dır. Halen Artilli aşiretiyle düşmanlık halindedirler. Diğer aşiretlerle dostturlar. Tamamıyla meskûn bulunmaktadırlar. Kışlak ve yaylakları Zerkavit namındaki Derecakaran ve Temkin dağlarıdır. Birinci Dünya Savaşı yıllarında kamilen isyan ederek kaza merkezini baştan başa denecek derecede yağma ve tahrip etmişlerdir. 1000 erkek, 1200 kadın, 10 at, 800 sığır, 150 koyun, 1500 keçi, 12 katır, 50 merkep, 700 tüfek.

LOLAN AŞİRETİ: Reisleri Sap köyünden Rıza Efendi’dir. Yaylak zamanında Mazgird’in Hizan aşireti dâhiline göçerler. Hükümete bağlıdırlar. Önceden de isyan ettikleri vaki değildir. Mazgird’in Demenan aşireti ile münaferet halindedirler. Diğer aşiretlerle hoş geçinirler. Tamamıyla meskûndurlar. 100 erkek, 150 kadın, 2 at, 100 sığır, 50 koyun, 200 keçi, 1 katır, 20 merkep, 50 tüfek.

KOÇ UŞAĞI AŞİRETİ: Koç uşağı, Seyithan uşağı, İsmail uşağı, Kerik uşağı, Resik uşağı, namlarıyla beş kabileye ayrılır. Reis-i umumi İbrahim Ağa’dır. Hiçbir aşiretle dostlukları yoktur. Tamamen meskûndurlar. Kendi köyleri civarında yaylakları vardır. Koç uşağı aşiretinin hudutlarında ve havzalarındaki zirveler çok yüksektir. Garp Kırklartepesi 2703, Yılandağı 3000 metre irtifaındadır. Hükümete kesinlikle itaatleri yoktur. Birçok fırsat ve bahanelerle defalarca isyan etmişlerdir. En son 1926 yılında üzerlerine askeri harekât yapılmıştır. 2500 erkek, 1500 kadın, 20 at, 200 sığır, 800 keçi, 200 katır, küçük çaplı mavzer olmak üzere 500 tüfekleri vardır.

AŞAĞI ABBAS UŞAĞI AŞİRETİ: Zeynozadeler ve Hasan İbrahimler namıyla ikiye ayrılır. Aşiret kamilen Zeynozadeler Mustafa ve İbrahim ağaların elindedir. Pelvenik aşiretiyle düşmandırlar. Aşağı Karaballı ve Ferhat uşağı aşiretleriyle dostturlar. Aşiret havzasında 2200 metre yüksekliğinde Kızıldağ tepesi vardır. Hükümete zahiren itaat ederler, itimat ve emniyet edilemez. 800 erkek, 700 kadın, 10 at, 500 sığır, 1000 koyun, 2000 keçi, 30 katır, 15 merkep, 300 silahları vardır.

BAHTİYAR AŞİRETİ: Rotanlı ve Bahtiyari adlı iki kabileye bölünmüşlerdir. Aşiret reisleri Süleyman ve Yusuf ağalardır. Yukarı Abbas ve Laçin uşağı aşiretleriyle düşmandırlar. Aşağı Karaballı ve Aşağı Abbas uşağı aşiretleriyle dostlukları vardır. Meskûn oldukları köy yayla olduğundan yaylaya gitmezler. Daimi surette isyana eğilimlidirler. Muhtelif tarihlerde askeri harekâtı icap ettirecek isyanlar yapmışlardır. 1800 erkek, 1200 kadın, 10 at, 1200 sığır, 500 koyun, 2500 keçi, 45 katır, 15 merkep, 300 silahları vardır.

YUKARI ABBAS UŞAĞI AŞİRETİ: Aşiret, Mori Mustafa İksor, Seyit İbrahim zadeler namıyla üç kaileye bölünmüştür. Aşiret reisi Seyit Rıza ile biraderi Seyit ağadır. Seyit Rıza’nın Şeyh Hasan Baba ve Hüseyin adlı üç oğlu vardır. Üç kabileye ayrılan bu aşiret Seyit Rıza’nın emrindedir. Kalan, Demenan ve Bahtiyar aşiretleriyle düşmanlık ve hasım halindedirler. Yukarı Karaballı ve Kırgan aşiretleriyle dostturlar. Aşiret tamamıyla meskûndur. Kuzey tarafında Munzur silsileleri bulunur. Aşinek havzasında yüksek irtifalı tepeler vardır. Kozdağı tepesi 2124, Kızıltepesi 2257, Döjeyk tepesi 2890, Horran tepesi 2570 metredir. Köylerinin civarları yaylaklıdır. Hükümete asla itaat etmezler. Devlete birçok defalar isyan etmişlerdir. 1500 erkek, 1200 kadın, 10 at, 2000 sığır, 800 koyun, 1500 keçi, 50 katır, 500 silahları vardır.

YUKARI KARABALLI AŞİRETİ: Fendanlı, Karaballı namıyla iki kabiledir. Hüseyin Ağazade aşiretin reisidir. Kalan aşiretiyle düşmanca nefret halindedirler. Yukarı Abbas uşağı ve Kırganlılarla dostturlar. Geçindikleri havzanın Kuzey kısımlarında 1850 rakımlı Hazan tepesi, güneyde 1900 rakımlı Tavuktepesi vardır. Tamamıyla meskûndur. Yaylakları kendi köyleri civarındadır. Hükümete olan itaatlerine itimat edilemez. Muhtelif tarihlerde birçok defalar isyan etmişlerdir. 900 erkek, 600 kadın, 3 at, 1000 sığır, 500 koyun, 1700 keçi, 10 katır, 300 küçük çaplı mavzerleri vardır.

LAÇİN UŞAĞI AŞİRETİ: Reis Kakpiri Yusuf Ağa’dır. Bahtiyar ve Koçuşaklarıyla hasımdırlar. Aşağı Karaballı Ferhat uşağı ile dostturlar. Tamamen meskûndurlar. Yaylakları kendi köyleridir. Hükümete itaatleri zayıftır. Muhtelif tarihlerde geniş bölgelere yayılan isyanlar yapmışlardır. 700 erkek, 500 kadın, 10 at, 1000 sığır, 200 koyun, 1000 keçi, 15 katır, 150 mavzerleri vardır.

FERHAT UŞAĞI AŞİRETİ: Kahramanağazade, Alişanağazade, Diyapağazade, Zengolar, Küçükaliler namıyla beş kabileye ayrılır. Aşiret reisi Kahramanağazade Diyap Ağa ve Cemşit Ağalardır. Koçuşağı aşireti ile düşmanlıkları vardır. Karahallı ve Aşağı Abbas uşağı ile dostturlar. Havzalarında doğuda Er Mustafa tepesi 1800, ortada Kızıl Ziyaret tepesi 1750 metre irtifaındadır. Aşiret tamamıyla meskûndur. Köylerinin dışındaki yaylalara giderler. Hasat zamanı dönerler. Başkaca kışlakları yoktur. Hükümete itaat etmezler. Birçok defalar isyan etmişlerdir. 1700 erkek, 1500 kadın, 30 at, 100 sığır, 1500 koyun, 3500 keçi, 40 katır, 30 merkep, 700 mavzerleri vardır.

KIRGAN AŞİRETİ: Şatoğulları, Tahrip uşağı, Miruslar namıyla üç kabileye ayrılır. Reisleri Süleyman Ağa’dır. Yukarı Abbas Uşağı ile hasımdırlar. Kureyşan ve Aşağı Abbas uşağı aşiretleriyle dostturlar. Meskûn oldukları yer civarında yaylakları vardır. Hükümete itaatleri yoktur. Muhtelif tarihlerde çok defalar isyan etmişlerdir. 2500 erkek, 1200 kadın, 20 at, 1300 sığır, 1000 koyun, 3000 keçi, 50 katır, 350 mavzerleri vardır.

PİLVENK AŞİRETİ: Halfanlı ve Ziyanlı adında iki kabileye ayrılırlar. Tekmil civarlarında bulunan aşiretlerle düşmanlık halindedirler. Tamamen meskûndurlar. Yaylakları çok yoktur. Kendi hudutları dâhilinde Kümülkan ve buna yakın bazı dağlara yaylalara giderler. Umumi harpte isyan, Pertek nahiye merkezini yağma ve kaza yönetimini düşürmeye çalışmışlardır. 2000 erkek, 1600 kadın, 80 at, 5000 sığır, 2000 koyun, 1200 keçi, 200 katır, 200 merkep, 1000 mavzerleri vardır.

AŞAĞI KARABALLI AŞİRETİ: Aşiret, Kangolar ve Ali Kefolar adıyla iki kabileye ayrılmıştır. Reisleri Kangozade Mehmet Ali Ağa ve Koç Ağa’dır. Koç uşağı aşireti ile düşmanlık halindedirler. Ferhat uşağı, Aşağı Abbas uşağı, Bahtiyari, Laçin uşağı aşiretleri ile dostturlar. Hükümete itaatleri yok denecek kadar zayıftır. Muhtelif tarihlerde isyan etmişlerdir. 2000 erkek, 1500 kadın, 25 at, 1500 sığır, 2000 koyun, 3000 keçi, 600 katır, 50 merkep, 800 mavzerleri vardır.

ŞAM UŞAĞI AŞİRETİ: Aşiret Lillo Ağa emrindedir. Aşağı Karaballı ile düşmandırlar. Koç uşağı, Maksut ve Bezkar uşaklarıyla dostturlar. Meskûn oldukları yerin civarında yaylakları vardır. Şarkta Tokmak Baba tepesi 2150, bitişiğinde Sivribaba tepesi 2250, batıda Hanife tepesi 2100 metre irtifaındadır. Hükümete itaatleri yoktur. Muhtelif tarihlerde isyanları olmuştur. 800 erkek, 700 kadın, 8 at, 1000 sığır, 1500 koyun, 2500 keçi, 40 katır, 200 mavzerleri vardır.

OVACIK KALAN AŞİRETİ: Aşiret Keçil uşağı, Kara oğulları, Pirim uşağı, Bal uşağı, Abbas uşağı namıyla beş kabileden oluşur. Reis Munzur ağazade Ali Ağa’dır. Yukarı Abbas, Yukarı Karaballı düşmanları, Ovacığın Beyt uşağı, Arslan uşağı aşiretleriyle dostturlar. Meskûn oldukları yerin etrafı tamamen dağlık ve yaylak olduğundan köylerinin etrafında kalırlar. Hükümete muhtelif tarihlerde isyan etmişlerdir. 3000 erkek, 2000 kadın, 150 at, 3000 sığır, 4000 koyun, 900 keçi, 100 katır, 1500 küçük çaplı mavzerleri vardır.

OVACIK MAKSUT UŞAĞI AŞİRETİ: Aşik uşağı, Ferhat uşağı, Holik uşağı, Taş uşağı, Buzik uşağı, Laçin uşağı, Söylemezler, Han oğulları adlarıyla sekiz kabileye bölünmüşlerdir. Bezkar, Beyt uşağı aşiretleriyle dostturlar. Arslan uşağı ile olan dostluklarını muhafaza ederler. Seyyar değillerdir. Yaz mevsiminde Munzur silsilesinde Fikirbey ve sair mevkilere yaylalara gidip üç ay sonra dönerler. Hükümete itaat hisleri yoktur. Muhtelif tarihlerde isyan etmişlerdir. 1700 erkek, 1300 kadın, 25 at, 2000 sığır, 700 koyun, 80 katır, 400 küçük çaplı mavzerleri vardır.

BENDİKAR UŞAĞI AŞİRETİ: Han uşağı, Söğütlü Abbas, Topuzoğlu adlı üç kabileden oluşur. Aşiret reisi İbrahim Ağa’dır. Ovacık Maksut uşağı ile dostturlar. Meskûn oldukları yerde kışlak ve yaylakları mevcuttur. Hükümete itaatleri yoktur. 800 erkek, 500 kadın, 5 at, 500 sığır, 500 koyun, 1500 keçi, 40 katır, 200 küçük çaplı mavzerleri vardır.

BEYİT UŞAĞI AŞİRETİ: Molla Mehmet oğulları, Süleyman oğulları, Sol Hasanlı namlı üç kabileden ibarettir. Aşiret reisi Zinal’dir. Sınır komşusu aşiretlerle dostturlar. Meskun oldukları yerde yaylak ve kışlakları bulunur. Her an isyana hazır bir haldedirler. Muhtelif tarihlerde isyan etmişlerdir. 700 erkek, 500 kadın, 20 at, 800 sığır, 300 koyun, 1500 keçi, 20 katır, 200 küçük çaplı mavzerleri vardır.

OVACIĞIN ARSLAN UŞAĞI AŞİRETİ: Gedikli Hüseyin Ağa, Pulurlu Seyit Ağa, Çolaklar ve Kozlucalar namıyla dört kabileye ayrılırlar. Aşiret reisi Pulurlu Mahmut Ağa’dır. Maksut uşağı ile düşmandırlar. Ovacığın Bezkar, Şam uşağı ve Beyit uşağıyla dostturlar. Aşiret tamamen meskûndur. Kışlak ve yaylakları Munzur silsilesindedir. Muhtelif tarihlerde pek çok isyan yapmışlardır. 1400 erkek, 1000 kadın, 80 at, 2000 sığır, 1000 koyun, 300 keçi, 50 katır, 300 küçük çaplı mavzerleri vardır.

Dersim’in belli başlı aşiretleri ve umumi vaziyetleri ile 1926 senesindeki silah miktarları bunlardır.





Hiç yorum yok: